Belichtingsdriehoek

De belichtingsdriehoek is een fundamenteel concept in fotografie dat beschrijft hoe drie variabelen – diafragma, sluitertijd en ISO – samenwerken om de belichting van een foto te bepalen. Voor wie zijn fotografie serieus neemt, is het beheersen van deze drie parameters onmisbaar. In deze uitgebreide gids leggen we niet alleen de basis uit, maar gaan we dieper in op begrippen als stops, exposure value (EV) en Expose To The Right (ETTR).

Wat is de Belichtingsdriehoek?

De belichtingsdriehoek is geen fysiek object, maar een visueel hulpmiddel om de relatie tussen diafragma, sluitertijd en ISO te begrijpen. Elke verandering in een van deze parameters beïnvloedt de belichting en meestal ook de esthetiek van de foto.

1. Diafragma (Aperture, f/waarde)

  • Technisch: Het diafragma bepaalt de grootte van de lensopening. Hoe lager het f-getal (bijv. f/1.4), hoe groter de opening en hoe meer licht op de sensor valt.
  • Effect op beeld: Een groter diafragma (klein f-getal) resulteert in een kleinere scherptediepte (bokeh-effect). Een kleiner diafragma (groot f-getal) vergroot de scherptediepte.
  • Lichtimpact: Elke “stop” kleiner (bijv. van f/4 naar f/2.8) verdubbelt de hoeveelheid licht.

2. Sluitertijd (Shutter Speed)

  • Technisch: De tijd dat de sensor blootgesteld wordt aan licht, gemeten in seconden of fracties (bijv. 1/250s).
  • Effect op beeld: Korte sluitertijden bevriezen beweging; langere sluitertijden veroorzaken bewegingsonscherpte of motion blur.
  • Lichtimpact: Een sluitertijdverdubbeling (bijv. van 1/250s naar 1/125s) verdubbelt de lichtinval.

3. ISO (lichtgevoeligheid)

  • Technisch: ISO bepaalt de versterking van het signaal van de sensor. Een hogere ISO verhoogt de gevoeligheid maar ook het risico op digitale ruis.
  • Effect op beeld: Bij hogere ISO’s ontstaat meer ruis, vooral in de schaduwpartijen. Moderne sensors (zoals BSI-CMOS) bieden echter betere prestaties bij hoge ISO’s.
  • Lichtimpact: Een verdubbeling van ISO (bijv. van 400 naar 800) komt overeen met één stop extra lichtgevoeligheid.

Wat is een ‘Stop’?

Een stop is een logaritmische eenheid die een verdubbeling of halvering van de hoeveelheid licht beschrijft. Dit maakt het mogelijk om instellingen op elkaar af te stemmen. De formule:

1 stop = factor 2 in lichtintensiteit

Voorbeelden:

  • Sluitertijd: 1/60s → 1/30s = +1 stop
  • Diafragma: f/4 → f/2.8 = +1 stop
  • ISO: 100 → 200 = +1 stop

Camera’s bieden vaak tussenstappen (1/3 of 1/2 stop) voor meer controle.

EV wordt vaak gebruikt bij belichtingscompensatie, bijv. +1 EV om de opname helderder te maken.

ETTR – Expose To The Right

Expose To The Right (ETTR) is een belichtingstechniek waarbij je bewust iets overbelicht, zodat het histogram naar rechts opschuift. Het doel: zo veel mogelijk data registreren, met behoud van detail in de lichte delen.

Waarom werkt dit?

  • Digitale sensors registreren meer data in de hoge lichten dan in de schaduwen.
  • Door de sensor optimaal te benutten, verminder je ruis in donkere delen.
  • ETTR vereist wel nauwkeurige belichting om highlight clipping te vermijden.

Aanpak:

  1. Fotografeer in RAW.
  2. Bekijk het histogram direct na het nemen van de foto.
  3. Schuif de belichting zo ver mogelijk naar rechts zonder witte gebieden te overbelichten (clipping).
  4. Corrigeer de belichting in postproductie (Lightroom, Capture One, etc.).